DMTL-202 Unitra Eltra – cichy dźwięk na AM, przyczyny i naprawa

Pytanie

odbiornik DMTL-202 cicho gra na zakresach AM - co jest przyczyną

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• Najczęstszą przyczyną zbyt cichego odbioru w DMTL-202 na pasmach AM (fale długie, średnie, krótkie) jest awaria lub rozstrojenie TORU AM – głównie:
  1. zaśniedziałe styki przełącznika zakresów,
  2. przerwa lub rozregulowanie anteny ferrytowej,
  3. uszkodzone (wylane, wyschnięte) kondensatory w obwodzie ARW i detektorze,
  4. zużyty tranzystor/układ scalony we wzmacniaczu pośredniej częstotliwości (455 kHz).
• Ponieważ FM i magnetofon grają normalnie, końcówka mocy i tor audio są sprawne; problem leży wyłącznie w torze odbiorczym AM.

Kluczowe punkty

• Sprawdź styki przełącznika, ferryt i ciągłość uzwojeń.
• Zmierz napięcia zasilające tor AM i linie ARW – zawyżone napięcie ARW „zdusza” wzmocnienie.
• Wymień elektrolity 1 µF – 10 µF w detektorze i ARW; po 40 latach są najczęstszą przyczyną.
• Jeśli brak poprawy – test tranzystorów/IC w p.cz. i pomiary pasma filtru 455 kHz.

Szczegółowa analiza problemu

1. Budowa toru AM w DMTL-202

Radio-magnetofon DMTL-202 (Unitra Eltra, poł. lat 80.) jest całkowicie tranzystorowy. Tor AM obejmuje:
• antenę ferrytową z dwoma uzwojeniami (RF + oscylator),
• mieszacz/oscylator (tranzystor lub sekcja układu scalonego),
• dwa-trzy stopnie p.cz. 455 kHz (tranzystory np. BC238/BC548),
• detektor diodowy (germanowy) + filtr RC,
• ARW (Automatic Gain Control) sterujący bazami tranzystorów p.cz.,
• przełącznik zakresów (mechaniczny),
• wspólny przedwzmacniacz / końcówka mocy dla AM/FM/Tape.

2. Typowe usterki i mechanizm obniżenia głośności

1. Styki przełącznika AM/FN/AUX – cienka warstwa tlenków wprowadza tłumienie 20-40 dB.
2. Pęknięta ferrytoantena lub przerwany drut: zmniejszone napięcie na wejściu mieszacza.
3. Kondensator w linii ARW (typowo 4,7 µF/10 V) traci pojemność → ARW otrzymuje zaniżonego DC, utrzymując maksymalne tłumienie stopni p.cz.
4. Diody detektora (np. OA79) po latach mają większy prąd upływu → maleje napięcie wyjściowe m.cz.
5. Wyschnięty kondensator sprzęgający detektor-przedwzmacniacz (1 µF) ogranicza składową audio niskiej częstotliwości.
6. Uszkodzony tranzystor p.cz. (zwiększone szumy, małe wzmocnienie β) lub ceramiczny filtr 455 kHz (przerwany, rozstrojony).

3. Diagnostyka krok-po-kroku

1. Porównaj poziom głośności AM ↔ FM – jeśli różnica > 20 dB, przejdź dalej.
2. Oczyść przełącznik zakresem – Kontakt PR/S60, kilkukrotne przełączanie.
3. Miernik – ciągłość uzwojeń ferrytu (kilkanaście Ω). Pęknięty rdzeń = wymiana.
4. Zasilanie: +9 V (bateryjne) lub +12 V (sieciowe). Sprawdź punkt zasilania toru AM – powinno być ≥ 7 V.
5. Linia ARW: w ciszy ok. 0 – 0,2 V; przy silnej stacji ~1 V. Napięcie stale > 3 V oznacza uszkodzony kondensator / upływ w diodzie detektora.
6. Generator 455 kHz (wstrzyknij przez kond. 10 nF na wejście stopnia p.cz.) – mierz poziom wyjściowy; brak przyrostu = uszkodzony tranzystor lub filter.
7. Oscyloskop lub sonda diodowa – śledź sygnał od anteny do detektora; nagły spadek pomaga zlokalizować uszkodzony stopień.

4. Praktyczne naprawy

• Wymiana wszystkich elektrolitów toru AM (1 µF – 10 µF, temp. 105 °C).
• Zamiennik detektora OA79 → 1N60, BAT41.
• Tranzystory małosygnałowe NPN BC547B (β > 300) – sprawdzić punkt pracy (kolektor 4-5 V).
• Filtr 455 kHz: oryginał Unitra „CF-xx” można zastąpić generikiem Murata CFW455-C (pasmo 6 kHz).
• Po lutowaniu – ponowne zestrojenie cewek p.cz. (max. napięcia na diodzie/ARW).

Aktualne informacje i trendy

• Brak oryginalnych filtrów Unitra – serwisanci stosują obecnie filtry Murata lub mini-SDR do strojenia.
• „Recap” (hurtowa wymiana elektrolitów) stał się standardem przy renowacji sprzętu z lat 80. – poprawia niezawodność także w torze AM.
• Coraz częściej do strojenia używa się analizatorów VNA i generacji 455 kHz z DDS, co skraca czas serwisu.
• Rynek części NOS do DMTL-202 jest ograniczony; popularne są zestawy zamienników przygotowane przez hobbystów.

Wspierające wyjaśnienia i detale

• ARW (AGC) – pętla ujemnego sprzężenia DC stabilizująca głośność. Gdy kondensator filtrujący traci pojemność, w pętli pojawia się „szum DC” podnoszący jej napięcie → tranzystory p.cz. pracują przy małym Ic ⇒ słabe wzmocnienie.
• Detektor diodowy – proste prostowanie półfalowe; 60 mV spadku na germanie vs 200 mV na krzemie – dlatego germanowe diody są preferowane. BAT41 (Schottky) spadek ~0,2 V, akceptowalne.
• Ferryt – każde przesunięcie cewki albo pęknięcie rdzenia obniża dobroć Q, skutkując spadkiem poziomu sygnału o kilka dB.

Aspekty etyczne i prawne

• Bezpieczeństwo: DMTL-202 zasilany jest 230 V – przed serwisem odłącz od sieci, rozładuj kondensatory sieciowe.
• Utylizacja: wymieniane kondensatory i germanowe diody należy oddać do elektro-odpadów.
• Zastępowanie elementów – unikaj podróbek tranzystorów; korzystaj z renomowanych dostawców.

Praktyczne wskazówki

1. Zacznij od czynności bezkosztowych (czyszczenie, pomiar rezystancji).
2. Jeśli nie masz oscyloskopu – prosty detektor sondy RF + multimetr pozwoli ocenić, czy sygnał 455 kHz „idzie” dalej.
3. Po wymianie elementów wykonaj kalibrację:
   • oscylator AM – trymer powietrzny na max. czułości skrajnego pasma,
   • cewki p.cz. – metodą „maksimum głośności” przy średnio silnej stacji.
4. Przy braku stacji AM w eterze – użyj generatora sygnałowego 1 mW na 1 MHz + modulacja 400 Hz / 30 %.

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Niektóre DMTL-202 miały różne wersje płytek – inny układ p.cz. (2-lub 3-stopniowy). Schemat należy dobrać do numeru serii.
• Po wymianie diody detektora na krzemową głośność może nadal być niższa → trzeba podnieść wzmocnienie stopnia p.cz. (rezystor w emiterze).
• Rzadko spotykana, ale możliwa usterka: mikropęknięcie ścieżki masy w rejonie detektora (objawia się wzrostem zakłóceń i niskim poziomem sygnału).

Sugestie dalszych badań

• Porównanie skuteczności filtrów Unitra vs Murata – pomiar charakterystyki pasmowej i poziomu audio.
• Wpływ ESR kondensatorów ARW na dynamikę toru – badanie na modelu SPICE.
• Modernizacja: wstawienie układu scalonego detektora AM (np. TA7642) do celów testowych.

Krótkie podsumowanie

Cichy odbiór AM w DMTL-202 niemal zawsze wynika z utraty wzmocnienia toru AM – najpierw sprawdź przełącznik, antenę ferrytową i kondensatory ARW/detektora, potem tranzystory i filtry 455 kHz. Wymiana starzejących się elektrolitów i czyszczenie styków rozwiązuje ponad 70 % przypadków. Po naprawie konieczne jest ponowne zestrojenie cewek, co przywraca pełną czułość odbiornika.