Pionowe paski na ekranie - przyczyny i rozwiązania

Pytanie

Na całym ekranie mam tylko pionowe paski. Co może być przyczyną?

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• Pionowe paski na całym ekranie są w ~90 % przypadków objawem usterki sprzętowej w torze wideo (matryca / T-CON / taśma / GPU / VRAM / kabel).
• Szybki test: jeśli paski widać już na etapie ładowania BIOS/UEFI lub menu serwisowego telewizora – wina leży w sprzęcie, a nie w sterownikach.

Kluczowe punkty
• Tor sygnałowy składa się z (1) źródła – karta lub układ graficzny, (2) medium – złącze i kabel/taśma, (3) odbiornika – elektronika sterująca matrycą (T-CON/scaler) i samej matrycy.
• Awaria któregokolwiek z tych elementów może generować regularne, pionowe artefakty.
• Najtańsza diagnostyka to zamiana elementu na sprawny (kabel, monitor, karta) lub obserwacja zachowania w BIOS/na innym ekranie.

Szczegółowa analiza problemu

1. Klasyfikacja źródła usterki

1.1. Sprzęt
• GPU / VRAM – uszkodzenie rdzenia lub pamięci; częste, gdy paski są idealnie równo rozstawione i wielokolorowe.
• Płyta główna/slot PCIe – zimne luty, zabrudzenie styków, utlenienie.
• Matryca/T-CON (laptopy/monitory/TV) – uszkodzenie sterownika kolumn lub zerwanie połączenia TAB-bond; paski mają stałe położenie.
• Taśma LVDS/eDP – w laptopach luźne lub nadłamane przewody; objaw może znikać po zmianie kąta nachylenia pokrywy.
• Kabel sygnałowy (HDMI/DP/DVI/VGA) – zwarcia linii TMDS lub przerwany ekran; zwykle występuje też migotanie lub utrata synchronizacji.
• Zasilacz – spadek napięcia na linii 12 V/PCIe ∴ niestabilna praca GPU.

1.2. Oprogramowanie
• Błędny sterownik GPU, błędne EDID, nie­zgodna częstotliwość odświeżania.
• Uszkodzone pliki systemowe (rzadziej powoduje stałe paski, częściej migotanie).

2. Postępowanie diagnostyczne (desktop)

1) Uruchom komputer i wejdź do BIOS/UEFI.
• Paski widoczne → przejdź do pkt 3 (sprzęt).
• Obraz czysty → uruchom Windows w trybie awaryjnym, odinstaluj sterownik przy użyciu DDU i zainstaluj najnowszy/stabilny.

2) Test na drugim monitorze lub telewizorze.
• Paski znikają → winny pierwszy monitor (matryca/T-CON/kabel wewn.).
• Paski pozostają → podejrzana karta graficzna, płyta lub kabel zewn.

3) Wyjmij kartę graficzną, oczyść styki i zamontuj ponownie lub włóż do innego slotu.
4) Jeśli CPU ma iGPU – uruchom system na zintegrowanym układzie.
• Brak pasków → karta dGPU uszkodzona.
5) Monitoruj temperatury (HWInfo/MSI Afterburner). > 85 °C pod obciążeniem wskazuje na przegrzewanie i możliwą degradację lutów BGA.
6) Jeśli masz programowalne zasilanie, sprawdź spadki napięcia 12 V przy obciążeniu GPU – powinno być 11,4–12,6 V.

3. Postępowanie diagnostyczne (laptop)

1) Uruchom na zewnętrznym monitorze przez HDMI/DP.
• Jeśli obraz OK → problem z matrycą, taśmą lub T-CON.
• Jeśli paski również na zewnętrznym → GPU (na płycie lub MXM) lub zasilanie.
2) Powoli odchylaj pokrywę. Zmiana wzoru pasków sugeruje uszkodzenie taśmy FFC.
3) Uruchom test matrycy w diagnostyce producenta (DELL ePSA, Lenovo Diagnostics).

4. Typowe objawy vs element uszkodzony

5. Teoretyczne podstawy

Pionowe paski powstają, gdy brakuje danych jednej lub wielu kolumn macierzy TFT. Przerwanie linii kolumn skutkuje brakiem sterowania tranzystorów TFT, co widzimy jako jasną lub ciemną kolumnę. W GPU artefakty są skutkiem błędnego adresowania pamięci obrazu – bit-flip w VRAM lub uszkodzony blok renderingu generuje wzorzysty „śmieć”, który trafia dalej już jako poprawny sygnał TMDS/DP.

6. Praktyczne zastosowania / naprawa

• VRAM/GPU: reballing BGA lub wymiana karty (ekonomicznie częściej wymiana).
• Matryca: wymiana samego panelu LCD lub całego modułu; naprawa TAB-bond wymaga sprzętu COF-bonding.
• Taśma FFC: wymiana (koszt 2–10 €).
• Kabel HDMI/DP: wymiana (~5–15 €) – w serwisie najpierw podłącza się certyfikowany przewód o dł. ≤1 m by wykluczyć interferencje HDCP/EMI.

Aktualne informacje i trendy

• Nowe interfejsy (eDP 1.5, DP 2.1 UHBR20) pracują przy 20 Gb/s/linię – maleje margines budżetu sygnałowego; drobne uszkodzenie kabla lub gniazda coraz częściej objawia się artefaktami zamiast całkowitej utraty obrazu.
• W mobile: popularność matryc OLED (PWM > 240 Hz) – paski częściej są skutkiem softu (błędny algorytm ditheringu SDR-HDR) niż hardware’u.
• Rośnie dostępność narzędzi do diagnostyki VRAM (OCCT v12 posiada test „VRAM ECC error scan”).

Wspierające wyjaśnienia i detale

• EDID (Extended Display Identification Data) zawiera m.in. mapę timingów; uszkodzenie fragmentu EEPROM w monitorze może zmusić kartę do wysyłania sygnału poza pasmem matrycy → pseudopaski.
• GPU z arktylującym lutowaniem (Pb-free SAC-N) po kilku latach w wysokiej temp. (> 95 °C) traci wytrzymałość mechaniczną; efekt to mikropęknięcia i porażka interkonektów kolumn BGA.

Aspekty etyczne i prawne

• Gwarancja producenta – nie wolno rozbierać sprzętu w trakcie jej trwania (utrata uprawnień).
• Prawo do naprawy: w UE planowane dyrektywy wymuszą udostępnianie części zamiennych (taśmy, matryce) >5 lat od premiery urządzenia.
• Utylizacja: uszkodzone matryce LCD zawierają rtęć w świetlówkach CCFL (starsze modele) – wymagają przekazania do punktu zbiórki ZSEE.

Praktyczne wskazówki

1. Zacznij od najtańszych czynności: inny kabel, inne gniazdo, inny monitor.
2. Jeżeli GPU ma własne zasilanie PCIe, sprawdź wtyczki 6/8-pin (luźny pin = iskrzenie i zakłócenia).
3. Zanim zamówisz nową kartę, włącz zintegrowaną grafikę – wymiana karty bywa najdroższą opcją.
4. W laptopach nie otwieraj matrycy bez podgrzewacza IR – łatwo uszkodzić połączenia TAB.

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Diagnoza „na oko” nie wyklucza wszystkich subtelnych usterek (np. przepięcia ESD w liniach TMDS).
• W nowszych telewizorach QLED/OLED firmware również potrafi wygenerować pasy (błąd FPGA w T-CON) – przed otwarciem obudowy sprawdź aktualizację oprogramowania.

Sugestie dalszych badań

• Analiza integralności sygnału w kablu (TDR, eye-diagram) przy DP 1.4 8.1 Gb/s.
• Badania niezawodności lutów SAC-N vs SAC-X posrebrzanych w temperaturach 100–110 °C (typowe dla notebooków gamingowych).
• Rozwój technik ECC w GDDR7 – czy ograniczy artefakty VRAM?

Krótkie podsumowanie

Pionowe paski to niemal zawsze problem sprzętowy w łańcuchu: GPU → kabel/taśma → T-CON → matryca. Szybka diagnostyka poprzez BIOS, wymianę kabla, test na innym monitorze i zintegrowanej grafice pozwala zawęzić źródło. Najczęściej winne są: uszkodzona pamięć VRAM (GPU) lub uszkodzenie matrycy/taśmy. Naprawa polega na wymianie uszkodzonego podzespołu; gdy urządzenie jest na gwarancji – oddaj do serwisu, gdy nie – rozważ ekonomię naprawy vs zakup nowego.