Pomiary pętli zwarcia Zs – wymagania, normy PN‑HD 60364‑6, częstotliwość, mierniki IEC 61557‑3

Pytanie

Pomiary pętli zwarcia – czy wymagane?

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• Tak. Pomiary (właściwie: sprawdzenie skuteczności ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania, którego typowym elementem jest pomiar impedancji pętli zwarcia Zs) są wymagane: przy odbiorze nowej lub zmienionej instalacji oraz okresowo w trakcie eksploatacji. Wymóg wynika z Prawa budowlanego oraz z normy PN‑HD 60364‑6. (lexlege.pl)
• Dla instalacji eksploatowanych w Polsce kontrola obejmująca instalację elektryczną i odgromową musi być wykonana co najmniej raz na 5 lat (art. 62 ust. 1 pkt 2). (lexlege.pl)

Szczegółowa analiza problemu

• Podstawy prawne i normatywne:

  • Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. 2025 poz. 418): co najmniej raz na 5 lat należy skontrolować m.in. środki ochrony od porażeń w instalacji elektrycznej (stan połączeń, osprzętu, zabezpieczeń, rezystancję izolacji, uziemienia). Ta kontrola z natury rzeczy obejmuje weryfikację spełnienia warunku samoczynnego wyłączenia zasilania, najczęściej poprzez pomiar Zs. (lexlege.pl)
  • PN‑HD 60364‑6:2016‑07 „Sprawdzanie”: wskazuje zakres i metodykę sprawdzeń odbiorczych i okresowych (oględziny, próby, protokołowanie). Wśród „prób” przewidziano m.in. pomiary rezystancji izolacji, ciągłości przewodów ochronnych i impedancji pętli zwarcia. (sklep.pkn.pl)
  • Warunki techniczne (WT) dla budynków nakazują stosować środki zapewniające ochronę przeciwporażeniową (m.in. rozdział PEN na PE i N, RCD jako ochrona uzupełniająca, wyłączniki nadprądowe, połączenia wyrównawcze), a więc pośrednio obligują do ich weryfikacji pomiarami zgodnie z PN‑HD 60364. (lexlege.pl)

• Kiedy pomiar Zs jest wymagany:

  • Odbiór nowej instalacji lub części instalacji po rozbudowie/naprawie – w ramach sprawdzeń odbiorczych z rozdz. 6.4 PN‑HD 60364‑6. (sklep.pkn.pl)
  • Okresowe kontrole eksploatacyjne – co najmniej raz na 5 lat (Prawo budowlane). W obiektach o bardzo dużych powierzchniach obowiązek dwóch kontroli rocznie dotyczy zakresu z art. 62 ust. 1 pkt 1 (m.in. elementów narażonych na wpływy atmosferyczne, instalacji gazowych i przewodów kominowych), natomiast badania instalacji elektrycznej (pkt 2) pozostają „co 5 lat”. (lexlege.pl)
  • Po awarii, istotnej przebudowie lub przy zmianie warunków zasilania – wymagane jest potwierdzenie, że ochrona przez samoczynne wyłączenie pozostaje skuteczna (praktyka wynikająca z PN‑HD 60364‑6). (sklep.pkn.pl)

• Kryterium akceptacji – warunek ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania:

  • W układach TN należy spełnić: Zs × Ia ≤ U0 (gdzie: Zs – impedancja pętli zwarcia L‑PE, Ia – prąd powodujący zadziałanie zabezpieczenia w wymaganym czasie, U0 – napięcie fazowe względem ziemi, w PL 230 V). Wymagane czasy wyłączenia dla obwodów końcowych ≤32 A: TN – 0,4 s; dla obwodów rozdzielczych – 5 s. (mierniki.com)
  • W układach TT, gdy ochronę zapewnia RCD, sprawdza się warunek: RA × IΔn ≤ UL (najczęściej UL = 50 V), oraz czasy wyłączenia (dla obwodów końcowych ≤32 A: 0,2 s). Gdy ochronę ma zapewnić zabezpieczenie nadprądowe – obowiązuje analogiczny warunek Zs × Ia ≤ U0, ale w praktyce TT zwykle wymaga RCD. (scribd.com)

• Przykład praktyczny (obwód gniazdowy 230 V):

  • Wyłącznik nadprądowy B16 A: dla natychmiastowego zadziałania przyjmuje się prąd ~5×In, tj. Ia ≈ 80 A; Zsmax ≈ 230 V/80 A ≈ 2,9 Ω. Dla charakterystyki C16 A stosuje się ~10×In (Ia ≈ 160 A), więc Zsmax ≈ 1,44 Ω. Wartości te należy dodatkowo zweryfikować z rzeczywistą charakterystyką czasowo‑prądową producenta. (se.com)

• Wymagania dla przyrządów pomiarowych:

  • Obowiązuje PN‑EN IEC 61557‑3 (aktualna edycja 2022): definiuje wymagania dla mierników impedancji pętli zwarcia (w tym metody „no‑trip” pod RCD). Edycja 2007 została wycofana i zastąpiona w 2022 r. (sklep.pkn.pl)
  • Norma wskazuje m.in., że dopuszczalny błąd graniczny pomiaru Zs nie powinien przekraczać 30% (ważne dla kwalifikowania wyniku względem Zsmax). (files.elektroda.pl)

Aktualne informacje i trendy

• Stan na 30 listopada 2025: w Polsce wciąż obowiązuje PN‑HD 60364‑6:2016‑07 jako podstawa sprawdzeń odbiorczych i okresowych; najnowsze wydanie instrumentacyjne to PN‑EN IEC 61557‑3:2022 (zastąpiło wydanie 2007). (sklep.pkn.pl)
• Warunki techniczne (WT) akcentują powszechne stosowanie RCD i rozdział N/PE, co podnosi wagę kontroli Zs metodą niepowodującą zadziałania RCD (tzw. „no‑trip”). (lexlege.pl)

Wspierające wyjaśnienia i detale

• Dlaczego mierzymy Zs: w praktyce sprawdzamy, czy w razie zwarcia doziemnego popłynie prąd wystarczający do zadziałania zabezpieczenia w wymaganym czasie – to jest istota ochrony „ADS” (Automatic Disconnection of Supply) z PN‑HD 60364‑4‑41. (mierniki.com)
• Czasy wyłączenia (U0 = 230 V): obwody końcowe ≤32 A – TN: 0,4 s; TT: 0,2 s; obwody rozdzielcze – TN: 5 s; TT: 1 s. Te czasy determinują wybór Ia z charakterystyki zabezpieczenia. (mierniki.com)
• Charakterystyki wyłączników MCB: typ B – zadziałanie magnetyczne 3–5×In; typ C – 5–10×In; typ D – 10–20×In (wartości producenta mogą się mieścić w tych przedziałach). (se.com)

Aspekty etyczne i prawne

• Pomiary powinny wykonywać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami (uprawnienia kontrolno‑pomiarowe w grupie G1), przyrządami posiadającymi aktualne świadectwa wzorcowania; wyniki należy udokumentować w protokole zgodnie z PN‑HD 60364‑6 (rozdz. 6.4/6.5). (sklep.pkn.pl)
• Brak wykonania wymaganych kontroli okresowych (w tym weryfikacji ochrony od porażeń) narusza art. 62 Prawa budowlanego i może skutkować odpowiedzialnością właściciela/zarządcy obiektu. (lexlege.pl)

Praktyczne wskazówki

• Zakres i punkty pomiarowe:
  • Odbiór: w każdym obwodzie końcowym należy sprawdzić najniekorzystniejszy punkt (zwykle najdalszy) oraz miejsca o podwyższonym ryzyku; w wielu obiektach praktycznie mierzy się wszystkie gniazda ochronne, ale PN‑HD 60364‑6 wymaga przede wszystkim wykazania spełnienia warunków ADS w danym obwodzie. (sklep.pkn.pl)
  • Okresowe: dobór próbek wg oceny ryzyka i stanu instalacji; w razie braku dokumentacji poprzednich badań – należy rozszerzyć zakres pomiarów. (elektro.info.pl)
• Pomiary pod RCD:
  • Stosować metody „no‑trip” (niski prąd pomiarowy, krótki impuls), zgodne z PN‑EN IEC 61557‑3; równolegle sprawdzić czasy i prądy zadziałania RCD. (standards.globalspec.com)
• Interpretacja:
  • Porównać zmierzone Zs z Zsmax obliczonym z warunku Zs × Ia ≤ U0 (lub w TT z warunku RA × IΔn ≤ 50 V, wyjątkowo 25 V w środowiskach szczególnych). Zawsze uwzględnić niepewność pomiaru (≤30%). (scribd.com)

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Częstotliwość „co 1 rok” bywa błędnie przypisywana instalacjom elektrycznym w każdym obiekcie. Ustawa przewiduje coroczne (i w niektórych obiektach – dwa razy w roku) przeglądy dla zakresu z art. 62 ust. 1 pkt 1 (m.in. gaz, przewody kominowe). Badania instalacji elektrycznej i odgromowej należą do przeglądu „co najmniej raz na 5 lat”. (lexlege.pl)
• Jurysdykcja: odpowiedź dotyczy Polski. W innych krajach (np. USA – NEC) zasady i metodyka mogą się różnić.

Sugestie dalszych badań

• Dla projektantów i służb UTR: zapoznać się szczegółowo z PN‑HD 60364‑6:2016‑07 (zakres, kolejność prób, protokołowanie) oraz z PN‑HD 60364‑4‑41 (czasy wyłączeń i warunki ochrony). (sklep.pkn.pl)
• Dla laboratoriów i wykonawców: upewnić się, że używane mierniki spełniają aktualną PN‑EN IEC 61557‑3:2022 (w tym metody „no‑trip” i wymagania dokładnościowe). (standards.globalspec.com)

Krótkie podsumowanie

• Pomiary pętli zwarcia (Zs) są realnie wymagane, bo stanowią kluczowy element weryfikacji skuteczności ochrony przeciwporażeniowej przez samoczynne wyłączenie zasilania – na odbiorze i w kontrolach okresowych co najmniej co 5 lat (PL). Kryterium jest spełnienie warunku Zs × Ia ≤ U0 (TN) lub RA × IΔn ≤ 50 V (TT) z dotrzymaniem właściwych czasów wyłączenia oraz użyciem przyrządów zgodnych z PN‑EN IEC 61557‑3. (lexlege.pl)