Radmor 5100, Diora Merkury, Fonica PA-2801, Radmor 5470 – polski sprzęt z lat 70/80 z poszerzaniem bazy stereo

Pytanie

Jaki polski sprzęt z lat 70 lub 80 miał wbudowaną funkcję poszerzania bazy stereo

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• W Polsce w latach 70./80. wbudowane „poszerzanie bazy stereo” (w różnej postaci) miały m.in.:
  • amplitunery/odbiorniki z układami ambiofonii/quasi‑quadro: Radmor 5100/5102; Diora Merkury DSH‑303A; niektóre wzmacniacze Fonica (np. PA‑2801), gdzie efekt tylni realizowano z sygnału różnicowego L–R, dając subiektywne „poszerzenie sceny”. (mit.krakow.pl)
  • korektory graficzne Radmor 5470/5471/5472 z funkcją „Super Stereo” lub „Wide Stereo” (poszerzacz bazy stereo w torze liniowym). (oldradio.pl)
  • radiomagnetofony ZRK/Unitra Kasprzak i Eltra z przełącznikiem „Super‑Stereo”/„Wide Stereo”, np. ZRK RMS‑451, RMS‑505, RMS‑325 oraz Eltra RMS‑823 „Edyta 2”. (archiwum.allegro.pl)

Kluczowe punkty:

• W polskim sprzęcie stosowano dwa podejścia: matrycę L/R → (L+R, L–R) z dołączaniem sygnału różnicowego (quasi‑quadro/ambiofonia) oraz aktywne „Super/Wide Stereo” w torze liniowym (przeciwfaza i filtracja pasma środkowego). (mit.krakow.pl)
• Nazewnictwo bywało różne: „Quasi Quadro”, „Ambiofonia”, „Super Stereo”, „Wide Stereo”. (unitraklub.pl)

Szczegółowa analiza problemu

• Zrealizowane efekty „poszerzania bazy stereo”:

  • Ambiofonia/quasi‑quadro (Radmor 5100/5102, Diora Merkury, Fonica PA‑2801)
    • Idea: wydzielić składową różnicową L–R i podać ją (często w przeciwfazie) na tylne zestawy głośnikowe. To osłabia komponent wspólny (mono) i eksponuje informacje przestrzenne (transjenty, pogłosy), co psychoakustycznie „rozciąga” scenę na boki i w głąb. W Radmorach 510x rozwiązanie było pasywno‑rezystancyjne (wariant tzw. matrycy Haflera), sterowane z panelu. (mit.krakow.pl)
  • „Super/Wide Stereo” w torze liniowym (Radmor 5470/5471/5472; liczne radiomagnetofony ZRK/Eltra)
    • Idea: do kanału L domiesza się odwrotną fazowo, przefiltrowaną część R i odwrotnie (cross‑mix). Typowy zapis: L′ = L – k·R, R′ = R – k·L (0 < k < 0,5). Filtr środkowoprzepustowy ogranicza efekt do pasma, które najmocniej buduje wrażenia kierunkowe. Skutkiem jest subiektywnie szersza baza przy blisko ustawionych głośnikach. (unitraklub.pl)

• Konkretne, potwierdzone przykłady:

  • Radmor 5100/5102 – tryb „quasi‑quadro” (wymaga 4 kolumn). (mit.krakow.pl)
  • Diora Merkury DSH‑303A – „ambiofonia” (regulacja udziału tylnych). (unitraklub.pl)
  • Fonica PA‑2801 – wzmacniacz z przełączanym efektem ambiofonicznym (opisany jako quasi‑quadro). (archiwumalle.pl)
  • Radmor 5470/5471/5472 – korektory z przyciskiem „Super Stereo”/„Wide Stereo” (poszerzacz bazy w torze liniowym). (oldradio.pl)
  • ZRK/Unitra Kasprzak RMS‑451 oraz RMS‑505/RMS‑325 – radiomagnetofony z „Super‑Stereo”. (archiwum.allegro.pl)
  • Eltra RMS‑823 „Edyta 2” – „Wide Stereo” (późny PRL, przełom 80/90). (unitraklub.pl)

• Uwagi inżynierskie:

  • Kompatybilność mono: oba podejścia redukują składnik wspólny (L+R), co przy sumowaniu do mono może osłabiać środek sceny (wokal, bas) przez znoszenie fazowe. To naturalny efekt uboczny. (unitraklub.pl)
  • Intensywne „widening” często „rozmywa” obraz centralny; sensowne wartości k i filtrację dobiera się do materiału i akustyki pomieszczenia. (unitraklub.pl)

Aktualne informacje i trendy

• Współcześnie taki efekt realizuje się cyfrowo (plug‑iny, procesory w TV/słuchawkach), ale w sprzęcie vintage bardzo cenione są oryginalne rozwiązania Radmora i Unitry/Eltry z przełącznikami „Super/Wide Stereo”. Bieżące opisy i dokumentacje hobbystyczne (Unitra‑Klub, katalogi Oldradio) potwierdzają funkcje i nazwy handlowe w tych modelach. (oldradio.pl)

Wspierające wyjaśnienia i detale

• Terminologia:

  • „Quasi‑quadro”/„ambiofonia” – pseudo‑surround z dwóch kanałów, zwykle wymagający 4 kolumn; subiektywnie „poszerza” bazę i dodaje „głębi”. (mit.krakow.pl)
  • „Super/Wide Stereo” – obróbka dwóch kanałów w torze przedwzmacniacza/korektora; nie wymaga tylnych kolumn. (oldradio.pl)

• Różnica praktyczna:

  • Ambiofonia działa najlepiej, gdy tylne zestawy stoją wyraźnie dalej od słuchacza (inaczej efekt jest łatwo lokalizowalny i męczący). (unitraklub.pl)

Aspekty etyczne i prawne

• Brak specyficznych obostrzeń prawnych; przy renowacji sprzętu warto zachować oryginalność (kultura techniczna, rynek kolekcjonerski). Uwaga bezpieczeństwa: prace serwisowe przy zasilaniu sieciowym zawsze po odłączeniu od sieci.

Praktyczne wskazówki

• Jak rozpoznać funkcję:
  • Szukaj oznaczeń na panelu: „Quasi Quadro”, „Ambiofonia”, „Super Stereo”, „Wide Stereo”. (unitra.pl.tl)
• Dobór sprzętu:
  • Jeśli masz miejsce na 4 kolumny – Radmor 5100/5102, Merkury lub Fonica PA‑2801 dadzą „przestrzeń z tyłu”. Jeśli nie – wybierz korektor Radmor 5470/5471/5472 lub radiomagnetofon z „Super/Wide Stereo”. (mit.krakow.pl)
• Serwis:
  • W wiekowych egzemplarzach sprawdź stan przełączników (Super/Wide), kondensatory w torze różnicowym oraz symetrię faz kanałów; w ambiofonii – okablowanie tylnych kolumn i rezystory mieszające. (unitraklub.pl)

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Część wież Diora (np. korektory FS‑032/042) bywa w sieci błędnie opisywana jako posiadające „poszerzanie bazy”; w dokumentacji/modelach potwierdzone „Super/Wide Stereo” ma przede wszystkim rodzina korektorów Radmor 547x. (unitraklub.pl)
• Eltra RMS‑8320 „Edyta” to następca z wczesnych lat 90.; jeśli trzymamy się ściśle dekady 80., lepszym przykładem jest RMS‑823. (unitraklub.pl)

Sugestie dalszych badań

• Zajrzyj do instrukcji/serwisówek (Radmor 5470/5471, RMS‑451, RMS‑505) oraz opisów w katalogach hobbystycznych (Unitra‑Klub, Oldradio) – zawierają schematy blokowe układów „Super/Wide Stereo” i ambiofonii. (oldradio.pl)

Krótkie podsumowanie

• W polskim sprzęcie z lat 70./80. funkcje „poszerzania bazy stereo” występowały zarówno jako ambiofonia/quasi‑quadro (Radmor 5100/5102, Merkury, Fonica PA‑2801), jak i jako „Super/Wide Stereo” w torze liniowym (Radmor 5470/5471/5472; liczne radiomagnetofony ZRK/Eltra, np. RMS‑451, RMS‑505, RMS‑325, RMS‑823). Wybór zależy od tego, czy chcesz użyć 4 kolumn (ambiofonia), czy tylko dwóch (Super/Wide Stereo). (mit.krakow.pl)

Jeśli interesuje Pana konkretny typ (amplituner vs. radiomagnetofon) lub model – proszę doprecyzować, przygotuję listę rewizji i różnic wykonawczych z podaniem roczników.