Schemat budowy sprzęgła ciernego, dwutarczowego Dzik, materiały okładzin, samonastawne SAC

Pytanie

schematbudowysprzegla

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• Schemat budowy typowego sprzęgła ciernego (suchego, jednotarczowego) obejmuje: koło zamachowe, tarczę sprzęgła z tłumikiem drgań, docisk ze sprężyną talerzową, obudowę (kosz), łożysko oporowe oraz mechanizm wysprzęglający (widełki + układ linkowy/hydrauliczny).
• W maszynach „Dzik-1/2/21” spotyka się wariant dwutarczowy, jednak zasada działania i główne podzespoły pozostają analogiczne.

Szczegółowa analiza problemu

Rozwinięcie głównych aspektów

1. Koło zamachowe
   • Sztywno przykręcone do wału korbowego.
   • Jedna z dwóch powierzchni ciernych.
   • Często ma pierścień zębaty do rozrusznika.

2. Tarcza sprzęgła
   • Korpus zewnętrzny z okładzinami (materiały bezazbestowe, często kompozytowe z włóknami aramidowymi lub włóknem węglowym w pojazdach sportowych).
   • Piasta wielowypustowa – współpracuje z wałkiem wejściowym skrzyni.
   • Zespół tłumika drgań skrętnych (sprężyny śrubowe + podkładki tarciowe).

3. Docisk (pressure plate assembly)
   • Obudowa (clutch cover) przykręcona do koła zamachowego.
   • Tarcza dociskowa – żeliwo lub stal o wysokiej odporności cieplnej.
   • Sprężyna talerzowa (lub w starszych konstrukcjach kilka sprężyn śrubowych).

4. Łożysko oporowe
   • Przenosi siłę z widełek lub wysprzęglika na sprężynę talerzową.
   • W nowszych układach zintegrowane w jednym zespole CSC (Concentric Slave Cylinder) – łożysko + wysprzęglik hydrauliczny.

5. Mechanizm wyłączający
   • Widełki sprzęgła (pivot fork) zamocowane w obudowie skrzyni.
   • Napęd: linka, cięgno lub układ hydrauliczny (master-slave).

6. Osprzęt dodatkowy (w dwutarczowym „Dziku”)
   • Dwa dyski cierne oddzielone przekładkami stalowymi.
   • Ważne ustawienie luzu między tarczami i momentu dokręcenia 6 śrub regulacyjnych (patrz RetroTraktor – temat 9812).

Teoretyczne podstawy

Moment przenoszony przez sprzęgło pojedyncze:
\[ M = n \, \mu \, F_N \, R_m \]
gdzie:
n – liczba powierzchni ciernych (2 dla jednotarczowego, 4 dla dwutarczowego),
μ – współczynnik tarcia (0,25–0,45 dla suchych okładzin organicznych),
F_N – siła docisku sprężyny,
R_m – średni promień działania siły tarcia.

Praktyczne zastosowania

• Jednotarczowe: samochody osobowe, lekkie maszyny.
• Dwutarczowe: ciągniki jednoosiowe („Dzik”), ciężarówki dużej mocy – większa zdolność przenoszenia momentu przy tej samej średnicy.
• Wielotarczowe mokre: motocykl, skrzynie DCT.

Aktualne informacje i trendy

• Sprzęgła samonastawne (SAC – Self Adjusting Clutch) kompensują zużycie okładzin, utrzymując stały skok pedału.
• Materiały cierne o obniżonej emisji pyłu i bez metali ciężkich (zgodność z REACH 2021/22).
• Zespoły CSC wypierają klasyczne widełki + wysprzęglik, redukując masę i liczbę części.
• E-Clutch / „by-wire” – sterowanie elektroniczne (np. system iMT w koreańskich pojazdach).
• W pojazdach hybrydowych pojawia się mokre, wielotarczowe sprzęgło załączające silnik spalinowy (Hyundai TMED, Toyota M15A-FXE).

Wspierające wyjaśnienia i detale

• Analogią sprzęgła jest bezpiecznik ścinany momentu: dopóki tarcie przekracza moment obciążenia ‑ napęd płynie; po wciśnięciu pedału redukujemy tarcie do zera.
• W dwutarczowym „Dziku” tarcze są oddzielone przekładką, co podwaja powierzchnię cierną i siłę przenoszonego momentu.

Aspekty etyczne i prawne

• Wycofanie azbestu (Dyrektywa 2003/18/WE) wymusiło nowe mieszanki okładzin.
• Zużyte tarcze kwalifikują się jako odpad niebezpieczny – utylizacja wg kodu 16 01 12*.
• W konstrukcjach z hydrauliką należy kontrolować wycieki płynu hamulcowego (DOT 4) – zagrożenie środowiska.

Praktyczne wskazówki

• Montaż: oczyścić i odtłuścić koło zamachowe oraz tarczę dociskową, wycentrować tarczę przyrządem pilotażowym.
• Moment dokręcania śrub kosza: typowo 20–25 Nm (sprawdzić dane producenta). Dokręcać krzyżowo.
• Pomiar luzu między łożyskiem a języczkami sprężyny talerzowej: 1,5–3 mm przy peda­le zwol­nio­nym.
• Przy dwutarczowym sprzęgle „Dzika” ustawić szczelinomierz 0,3–0,4 mm między tarczami przy pedale wciśniętym.

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Wysoka temperatura (>350 °C) powoduje „glazing” okładzin i spadek μ.
• Przy silniku o podwyższonym momencie (tuning, swap) stockowe sprzęgło może się ślizgać – konieczna wymiana na Kevlar lub ceramet metal-matrix.
• Rozbieżności w forach co do liczby śrub regulacyjnych – producent FMRN podaje 6, starsza dokumentacja RSP-77 cztery; należy zweryfikować wg rocznika skrzyni.

Sugestie dalszych badań

• Analiza współczynnika tarcia nowych kompozytów bio-fenolowych.
• Modelowanie CFD chłodzenia sprzęgieł mokrych w DCT.
• Diagnostyka sprzęgła metodą wibro-akustyczną (NVH).

Krótkie podsumowanie

Schemat budowy sprzęgła obejmuje: koło zamachowe, tarczę (jedno- lub dwie), docisk ze sprężyną talerzową, łożysko oporowe oraz mechanizm wyłączający. W „Dziku” stosuje się układ dwutarczowy zwiększający zdolność przenoszenia momentu. Obecnie dominują sprężyny talerzowe, samonastawne kosze i bezazbestowe okładziny, a kierunek rozwoju wyznaczają układy e-Clutch oraz wielotarczowe sprzęgła mokre w hybrydach i przekładniach DCT.