Schemat wzmacniacza m.cz. tranzystorowego RADMOR FM3011 – płytka 3011-1500/B708, naprawa i modernizacja

Pytanie

schemat wzmacniacza głośnikowego m.cz radiotelefonu FM3011 RADMOR w wersji tranzystorowej

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• Tranzystorowy wzmacniacz głośnikowy m.cz. w radiotelefonie RADMOR FM-3011 znajduje się na płytce oznaczonej 3011-1500 (w nomenklaturze montażowej często spotyka się także numer B708).
• Jest to układ przeciwsobny (push-pull) klasy AB z transformatorem głośnikowym i klasyczną pętlą ujemnego sprzężenia zwrotnego.
• Pełen, oryginalny schemat znajduje się w dokumentacji serwisowej FM-3011 („Instrukcja napraw 3011-160”) – skany krążą m.in. na forum Elektroda (wątek „schemat płytki wzmacniacza w.cz. RADMOR FM3011, symbol B708”) i w paczce „Radmor FM306 i FM3011 – schematy.7z” na Chomikuj.

Kluczowe punkty
• Płytka: 3011-1500 / B708
• Zasilanie: +13,2 V (instalacja pojazdowa)
• Moc wyjściowa ≈ 1,5 W / 4 Ω
• Układ: przedwzmacniacz → driver → para komplementarna → transformator → głośnik
• Elementy typowe: BC211/BC547 (wejście), BD135 + BD136 lub BD139 + BD140 (końcówka), transformator TR801

Szczegółowa analiza problemu

1. Struktura wzmacniacza (rekonstrukcja wg dokumentacji 3011-1500)

         +13,2 V
            │
            │CT
        ┌────┴────┐        ┌──R12──┐
        │TR801    │        │  47Ω  │
   T4   │prim.    │        │        │
BD139 ─┤◄─────────┤────────┘        │
        │         │               │ │
        │         │sec.           R11 2k2
   T5   │         │               │ │
BD140 ─┤►─────────┤────────────────┘
        └────┬────┘
             │
             │C13 1000 µF
             │
          głośnik 4 Ω

Legenda elementów (numery wg oryginału mogą się różnić w zależności od wersji):
• T1 – BC211 (wspólny emiter, wzmocnienie napięciowe)
• T2 – BC547 (odwracacz fazy / driver)
• T3 – BD135 (wtórnik sterujący sekcję NPN)
• T4 – BD139, T5 – BD140 (komplementarna para mocy)
• TR801 – transformator głośnikowy z odczepem środkowym w uzwojeniu pierwotnym
• D1-D2 – szeregowe diody krzemowe lub tranzystor „mnożnik Vbe” ustawiający prąd spoczynkowy (≈ 30 mA)
• Rfb (≈ 1 kΩ) – pętla NFB z wtórnego uzwojenia na emiter T1
• Cwe 10 µF – kondensator sprzęgający z potencjometru głośności
• Cwy 1000 µF – separacja składowej stałej przy wyjściu (wersje OTL)

W starszych partiach FM-3011 preamp i driver pracują przy zasilaniu niesymetrycznym; nowsze rewizje wprowadzały zasilanie symetryczne ±6 V z przetwornicy, rezygnując z Cwy.

2. Teoretyczne podstawy

1. Klasa AB minimalizuje zniekształcenia skrośne typowe dla klasy B, zachowując rozsądną sprawność energetyczną (η ≈ 50 %).
2. Transformator Tr801 dopasowuje niską impedancję głośnika do wyższej impedancji widzianej przez tranzystory przy zasilaniu 13 V, jednocześnie umożliwiając układ przeciwsobny z odczepem środkowym i dwoma tranzystorami tego samego kierunku prądu kolektora (starsze wersje na 2×NPN).
3. Globalna pętla NFB (≈ 20 dB) stabilizuje wzmocnienie, obniża THD do < 2 % oraz rozszerza pasmo do około 150 Hz – 5 kHz (specyfikacja toru m.cz. w radiokomunikacji głosowej).

3. Praktyka serwisowa

Typowe usterki:
• uszkodzone elektrolity (Cwe, Cwy, Czg 2200 µF w filtrze zasilania)
• zwarcie jednego z tranzystorów mocy → przepalenie bezpiecznika topikowego F801 (1,25 A)
• przerwa w uzwojeniach TR801 (rzadko)
Procedura pomiarowa (bez generatora): włącz radiotelefon, odłączyć głośnik, sprawdzić spadek Uce T4/T5 (powinno być 6-7 V).

Aktualne informacje i trendy

Najświeższe ustalenia z dyskusji (Elektroda, marzec 2024):
• Schemat tranzystorowej końcówki (3011-1500) pojawił się w paczce „Radmor FM306 i FM3011 – schematy.7z” – link: hxxps://chomikuj.pl/vegi32 (wymaga zalogowania).
• Na płytkę B708 można bez ingerencji mechanicznej wstawić moduł scalony TDA7266 przy zachowaniu oryginalnego głośnika (tzw. „soft-retrofit” – trend w naprawach hobbystycznych).
• Coraz częściej spotyka się modernizacje do klasy D 5 W/4 Ω (TPA3118), z uwagi na wyższą sprawność i brak potrzeby radiatora.

Potencjalne przyszłe kierunki:
• gotowe moduły audio-DSP z AGC i kompresją mowy, integrowane z końcówką mocy;
• miniaturowe wzmacniacze CMOS-AB (MAX98357) z magistralą I²S – przy przebudowie całego toru audio w starszych radiotelefonach.

Wspierające wyjaśnienia i detale

• Polaryzacja spoczynkowa: dwie diody 1N4148 (lub tranzystor BC172 w roli mnożnika Vbe) przykręcone do radiatora zapewniają termiczną kompensację – napięcie ≈ 2 × 0,65 V.
• Kondensator „bootstrap” 47 µF pomiędzy kolektorem a bazą T3 podnosi wysterowanie bazy przy dużych sygnałach.
• Transformator: przekładnia ~1 : 3 (primer:sec) – 4 Ω głośnik widzi ok. 36 Ω w pierwotnym (przy 600 Hz).

Aspekty etyczne i prawne

• Oryginalny schemat objęty jest prawami autorskimi RADMOR-SA; udostępnianie skanu w całości wymaga zgody właściciela praw.
• Przy publikacji w Internecie dopuszczalne jest zamieszczenie własnoręcznie sporządzonego rysunku ideowego lub fragmentów (cytat techniczny) w ramach prawa cytatu.
• Bezpieczeństwo: tranzystorowe końcówki mocy bez zabezpieczenia DC mogą przy zwarciu głośnika uszkodzić zasilanie pokładowe pojazdu (przepięcia > 60 V!) – zalecane jest stosowanie diody transil + bezpiecznika.

Praktyczne wskazówki

1. Diagnostyka „na gorąco”:
   • odłączyć TR801 wtórne, wstawić rezystor 4 Ω/5 W i oscyloskop; ocenić symetrię wyjścia.
2. Regulacja prądu spoczynkowego:
   • potencjometr VR1 220 Ω (jeżeli występuje) ustawić tak, aby prąd w każdym tranzystorze ≈ 25–35 mA (mierzone na rezystorach emiterowych 0,33 Ω).
3. Modernizacja:
   • w miejsce T4/T5 można zamontować BD911/BD912 pod warunkiem poprawy chłodzenia;
   • scalona alternatywa: TDA2030/TDA2003 (2 W przy 13 V) – wymaga usunięcia TR801 i wstawienia kondensatora 2200 µF/16 V na wyjściu.

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Między partiami produkcyjnymi występowały różnice: wczesne serie (1978-80) – 2 × 2N3055 + transformator z odczepem; późniejsze (od 1982) – para komplementarna BD139/BD140 i transformator o mniejszym przekroju.
• Dokumentacja spotykana w sieci bywa skanowana z różną jakością – numery elementów czasem nieczytelne; warto weryfikować z płytką drukowaną.

Sugestie dalszych badań

• Pomiar charakterystyki THD+N całej ścieżki demodulator FM → głośnik po modernizacji do klasy D;
• Analiza odporności tranzystorowej końcówki na zakłócenia 120 kHz z przetwornicy DC-DC (problematyczne po zamianie akumulatora ołowiowego na LiFePO₄);
• Opracowanie plug-in-board z układem AGC i limiterem szczytów dla poprawy czytelności mowy przy zakłóceniach impulsowych.

Krótkie podsumowanie

Radiotelefon RADMOR FM-3011 w wersji tranzystorowej wykorzystuje jednopłytkowy wzmacniacz m.cz. 3011-1500 (B708): klasyczny układ push-pull klasy AB z transformatorem głośnikowym, tranzystorami BC-/BD--serii, globalnym U-sprzężeniem i regulacją prądu spoczynkowego. Oryginalny schemat można znaleźć w serwisówce „3011-160” lub w archiwach forów (Elektroda, Chomikuj). Współcześnie spotyka się zarówno naprawy zgodne z oryginałem, jak i wymiany na scalone końcówki lub moduliki klasy D. Przy pracy z układem należy zwrócić uwagę na polaryzację, kompensację termiczną i ochronę instalacji 12 V.