Unitra Eltra Tola R-615 – jak poprawić wysokie tony, modyfikacje audio, wymiana kondensatorów

Pytanie

Jak podbić wysokie tony Tola r-615

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• W Toli R‑615 (monofoniczne radio Unitra Eltra) wysokie tony „podbija się” przede wszystkim przez: przywrócenie sprawności toru audio (wymiana elektrolitów, czyszczenie styków), korektę/deemfazę toru FM, usunięcie/lub zmniejszenie kondensatorów tłumiących soprany przy wejściu wzmacniacza, prosty „bright/treble‑bleed” na potencjometrze głośności oraz – jeśli trzeba – wymianę głośnika na nowocześniejszy szerokopasmowy.
• Jeśli chcesz iść dalej: delikatna modyfikacja pętli sprzężenia zwrotnego końcówki mocy (UL1482/TBA820M) lub zewnętrzny, prosty korektor (pasywny/aktywny) między detektorem a końcówką.

Kluczowe punkty:

• Najpierw serwis (elektrolity, połączenia, głośnik), potem dopiero modyfikacje.
• W torze FM ustaw stałą czasową deemfazy blisko 50 µs (Europa), zbyt duża pojemność „zabija” górę.
• Zmniejsz/usuń kondensatory „tłumiące” na wejściu audio; dodaj „bright cap” 220–1000 pF na potencjometrze.
• Zachowaj odwracalność zmian i testuj „na pająku”.

Szczegółowa analiza problemu

• Konstrukcja: R‑615 to mały, prosty odbiornik bateryjno‑sieciowy. Tor m.cz. zwykle oparty o UL1482 (TBA820M) z kondensatorem wyjściowym szeregowo z głośnikiem oraz klasycznym układem Zobela na wyjściu. Regulacji barwy zwykle brak, a na wejściu końcówki bywa kondensator do masy (kilka nF) ograniczający pasmo.
• Dlaczego „brakuje góry”:
  1. wyschnięte elektrolity (wzrost ESR, spadek wzmocnienia, wyższy szum),
  2. zestarzały/zmęczony głośnik szerokopasmowy,
  3. zbyt „mocna” deemfaza w torze FM (za duże C),
  4. celowe fabryczne „przytłumienie” wejścia (C do masy) i filtracja przeciwzakłóceniowa,
  5. rozstrojenie detektora FM (odbiór ze „zbocza” krzywej – spłaszcza sopran, rosną zniekształcenia).

Rekomendowana, bezpieczna kolejność działań (od serwisu do modyfikacji):

1. Regeneracja toru audio:

   • Wymień elektrolity w torze m.cz.:
     • kondensator wyjściowy do głośnika: typowo 470–1000 µF/16–25 V (nowy, niska ESR) + równolegle foliowy 100 nF,
     • sprzęgające między detektorem a wejściem końcówki: 1–4,7 µF (zamień na foliowe/elektrolity audio),
     • odsprzęgające zasilanie końcówki: 470–1000 µF + 100 nF.
   • Oczyść przełączniki, potencjometr głośności (kontakt do elektroniki), popraw zimne luty.
   • Oceń głośnik: jeśli membrana stwardniała/„charczy”, rozważ wymianę na współczesny szerokopasmowy 8 Ω o szerszym paśmie (średnica jak oryginał; skuteczność ≥86 dB).

2. Deemfaza FM (kluczowe przy słuchaniu UKF):

   • Stała czasowa τ = R · C ≈ 50 µs (Europa). Jeśli np. masz R ≈ 10 kΩ, dobierz C ≈ 4,7–5,1 nF.
   • Jeżeli wysokie są nadmiernie przytłumione, zmniejsz C o jeden stopień (np. z 4,7 nF do 3,3 nF; τ ≈ 33 µs) – uzyskasz subiektywnie jaśniejsze brzmienie kosztem większej ilości szumu. Zmianę wykonuj na klipsach i oceń na słuch/analizatorze.

3. Usunięcie niepotrzebnego tłumienia HF na wejściu audio:

   • Zlokalizuj kondensator do masy przy suwaku potencjometru głośności lub tuż przed wejściem UL1482 (często 2,2–4,7 nF).
   • Zmniejsz jego wartość do 100–330 pF, albo testowo odlutuj – uważaj na przydźwięk/szumy; znajdź kompromis.

4. „Bright cap” (treble‑bleed) na potencjometrze głośności:

   • Wstaw kondensator 220–1000 pF między skrajne wyprowadzenia potencjometru (gorący – masa) lub między gorący a suwak (wersja „bright”).
   • Efekt: ułatwia przejście składowych >3–5 kHz, szczególnie odczuwalne przy średnich ustawieniach głośności.
   • Przykład: dla 50 kΩ i 470 pF, częstotliwość „ożywienia” rzędu kilku kHz; dobieraj eksperymentalnie.

5. Sprawdzenie/urealnienie układu Zobela i filtrów wyjściowych:

   • Typowo 100 nF + 4,7–10 Ω (szeregowo) do masy – jeśli C jest znacznie większy (np. 220–470 nF), może niepotrzebnie obciążać HF. Przywróć wartości ze schematu i użyj kondensatora foliowego MKT/MKS.

6. Delikatne kształtowanie w pętli NFB UL1482 (opcja dla zaawansowanych):

   • Nie zwiększaj pojemności równoległej w gałęzi sprzężenia (to zwykle obcina górę).
   • Możesz wprowadzić „półkę” wysokotonową: mały kondensator (100–330 pF) w odpowiednim miejscu tak, aby przy wysokich częstotliwościach skutecznie zmniejszyć tłumienie wejścia, a nie zwiększać globalne NFB. To wymaga wglądu w konkretny schemat i pomiarów stabilności – zalecam najpierw punkty 1–4.

7. Wersja mechaniczno‑akustyczna:

   • Lepszy głośnik szerokopasmowy + cienka przekładka piankowa uszczelniająca kosz – często daje większą poprawę „góry” niż drobne zmiany w elektronice.

Teoretyczne podstawy:

• τ = R · C dla deemfazy kształtuje spadek 6 dB/okt powyżej f ≈ 1/(2πRC). Zmniejszenie C przesuwa tę granicę w górę – mniej tłumienia sopranów.
• Kondensator do masy na wejściu tworzy filtr dolnoprzepustowy z rezystancją źródła/potencjometru; zmniejszenie C podnosi f_c.
• „Bright cap” zapewnia mniejszą impedancję dla HF „omijającą” tłumienie potencjometru – subiektywnie rozjaśnia.

Aktualne informacje i trendy

• W praktyce renowacji sprzętu vintage częściej stosuje się:
  • foliowe kondensatory sprzęgające zamiast małych elektrolitów,
  • szybkie testy wartości na klipsach z generatorem sweep i pomiarem przez mikrofon pomiarowy w smartfonie,
  • wymianę głośników na współczesne szerokopasmowe z lekką membraną/cienką cewką, co szczególnie poprawia pasmo 6–12 kHz.
• Zewnętrzne, miniaturowe korektory (pasywne Baxandall/aktywne na pojedynczym op‑ampie z zasilaniem 9 V) są tanie i odwracalne – trend „no‑mod PCB”.

Wspierające wyjaśnienia i detale

• Dobór kondensatorów: na wejściu i w deemfazie stosuj stabilne dielektryki (C0G/NP0, foliowe MKS/MKT).
• Przykładowe pary dla τ: 10 kΩ/4,7 nF ≈ 47 µs; 15 kΩ/3,3 nF ≈ 49,5 µs.
• Jeśli chcesz mocniejszy efekt bez grzebania w końcówce: szeregowy kondensator 10–22 nF w torze sygnału przed potencjometrem (z rezystorem upływu do masy 100 kΩ) „odchudzi” dół, co subiektywnie podkreśli górę.

Aspekty etyczne i prawne

• Zachowaj odwracalność przeróbek w sprzęcie kolekcjonerskim (wartość historyczna).
• Prace przy zasilaniu sieciowym wykonuj przy odłączonym napięciu, z rozładowaniem kondensatorów.
• Nie ingeruj w obwody radiowe bez podstawowej aparatury – rozstrojenie detektora FM może pogorszyć jakość i stabilność odbioru.

Praktyczne wskazówki

• Testuj na krokodylkach: najpierw C deemfazy, potem „bright cap” na potencjometrze, następnie korekta kondensatora do masy na wejściu.
• Po każdej zmianie odsłuchaj mowy i muzyki, zwróć uwagę na sybilanty („s”, „sz”) – zbyt agresywna góra męczy i zwiększa szumy.
• Zrób zdjęcia PCB przed zmianami, oznacz wylutowane elementy – ułatwi powrót do stanu wyjściowego.

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Zbyt mała deemfaza (τ << 50 µs) podbije szumy FM i szeleszczenie.
• Nadmierne zmniejszenie kondensatora wejściowego może wpuścić zakłócenia RF/brum – szukaj balansu.
• UL1482 ma ograniczone pasmo i prąd – nie oczekuj „krystalicznych” sopranów jak w nowoczesnym torze hi‑fi.

Sugestie dalszych badań

• Zdobycie konkretnego schematu Twojej wersji R‑615 (różne rewizje płytek) pozwoli podać dokładne oznaczenia elementów (C/R) do zmiany.
• Jeśli masz generator i miernik: pomiar odpowiedzi częstotliwościowej (20 Hz–15 kHz) przed i po modyfikacjach ułatwi dobór wartości.

Krótkie podsumowanie

• Zacznij od podstaw: wymień elektrolity, sprawdź głośnik i styki.
• Ustaw właściwą deemfazę FM (~50 µs), zmniejsz „tłumiący” kondensator na wejściu, dodaj „bright cap” 220–1000 pF na potencjometrze.
• Jeśli nadal mało góry – rozważ lepszy głośnik lub zewnętrzny, prosty korektor.
• Testuj zmiany odwracalnie i małymi krokami – osiągniesz czytelne soprany bez pogorszenia stabilności i szumów.

Jeśli podasz zdjęcie płytki lub oznaczenia elementów toru m.cz. (wartość potencjometru głośności, kondensatorów przy jego suwaku i przy wejściu UL1482), wskażę dokładnie które C/R zmienić i na jakie wartości.