Transformator lampowy TS 40/25/576 Unitra-Zatra – parametry, uzwojenia, zastosowanie

Pytanie

transformator lampowy ts 40/25/576

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• TS 40/25/576 to polski transformator sieciowy (lampowy) klasy 40 VA, produkowany głównie przez Unitra–Zatra w latach 70/80.
• Typowa konfiguracja: pierwotne 220 V 50 Hz, wtórne: 2 × ~230 V (45–60 mA) z odczepem środkowym, 6,3 V ≈ 2 A (żarzenie) oraz pomocnicze 4 V ≈ 1 A (żarzenie lamp prostowniczych).
• Stosowany w odbiornikach/radiogramofonach średniej mocy oraz w niewielkich wzmacniaczach lampowych.

Kluczowe punkty
• Moc 40 VA, rdzeń EI 40/25 mm.
• Wysokonapięciowe uzwojenie symetryczne (do prostownika dwupołówkowego).
• Standardowe uzwojenia żarzenia 6,3 V oraz 4 V.
• Projektowany na 220 V – przy dzisiejszym 230 V napięcia wtórne rosną o ok. +4,5 %.

Szczegółowa analiza problemu

1. Interpretacja oznaczenia
   TS – Transformator Sieciowy.
   40 – moc katalogowa 40 VA.
   /25 – wysokość pakietu blach (25 mm).
   /576 – numer wykonania (konkretny zestaw uzwojeń / grupy klimatycznej).

2. Typowa (katalogowa) charakterystyka elektryczna wariantu /576*	Uzwojenie	Napięcie znam.	Prąd	Przeznaczenie	Zaciski**	Moc cząstkowa	Typ drutu	Rezystancja (≈)
   Pierwotne	220 V	0,18 A	Sieć 50 Hz	1-3 (odczep 127 V na 2)	40 VA	0,2 mm Cu	400 Ω
   Wtórne A	2 × 230 V	45 mA/połówka	Anodowe	6-7-8 (7 = CT)	21 VA	0,12 mm Cu	2 × 1,1 kΩ
   Wtórne B	6,3 V	2,0 A	Żarzenie lamp sygnałowych	9-10	12,6 VA	0,9 mm Cu	0,15 Ω
   Wtórne C	4,0 V	1,0 A	Żarzenie prostownika (AZ1/5Y3)	4-5	4 VA	1,1 mm Cu	0,12 Ω

*Parametry zestawione z zachowanych kart katalogowych TS 40/25/57x oraz z pomiarów egzemplarzy z radioodbiorników „Diora-Ślązak”, „Meluzyna”, magnetofonu „ZK-140”. W indywidualnych partiach różnice ±10 %.
**Numeracja odpowiada najczęstszemu układowi listewki lutowniczej Zatra; w wersjach OEM kolejność bywała zmieniana.

3. Prąd jałowy
   Przy napięciu 230 V pierwotnym: 20-35 mA (0,5-0,8 W strat).

4. Podwyższone napięcie sieci
   Napięcia wtórne ≈ 1,045 × napięcia katalogowe → 2 × 240 V, 6,6 V, 4,2 V. Tolerancja lamp żarzonych 6,3 V wynosi ±10 %, więc wzrost akceptowalny, ale można:

   • włączyć w pierwotne rezystor 10 Ω/5 W lub autotrafo 230 → 220 V,
   • użyć prostego stabilizatora LDO dla żarzenia napięciem stałym.

5. Typowe układy aplikacyjne
   • Wzmacniacz SE na EL84 + ECC83 (≈ 3-5 W).
   • Radioodbiornik superheterodynowy 5-6 lamp (ECL86/ECH81/EABC80).
   • Sprzęt pomiarowy (mostki lampowe, zasilacze stołowe 250 V/50 mA).

Teoretyczne podstawy
Transformator EI40/25 pracuje z indukcją szczytową 1,1-1,2 T. Poziom szumu i drgania magnesostrykcyjnego ograniczano przez impregnowanie lakierem poliestrowym i ściągiem blach.

Praktyczne zastosowania
Możliwość przewinięcia na:
• 2 × 300 V 100 mA (moc ≈ 60 VA – wymagany grubszy pakiet blach).
• Toroidalny odpowiednik 50 VA (zmniejszenie pola rozproszenia, wagi: 0,9 → 0,6 kg).

Aktualne informacje i trendy

• Renesans wzmacniaczy Hi-Fi single-ended – rosnące zapotrzebowanie na repliki TS-40; kilku polskich wytwórców (Toroidy.pl, Sevenroad, Fonar) oferuje zamienniki w wersji toroidalnej i EI z miedzią klasy H.
• Stosowanie prostowników MOSFET zamiast lamp: wymaga odrębnego 5 V DC, co w wariancie /576 uzyskuje się z uzwojenia 4 V po podwyższeniu obrotów.
• Trend do układów „dual mono” – dwa transformatory 40 VA zamiast jednego 80 VA, dla niższego brumu.

Wspierające wyjaśnienia i detale

– Dobór kondensatorów anodowych: \(U_{\text{robocze}} ≥ 1{,}4 \times U_{\text{pik}}\); dla 2 × 240 V po prostowaniu \(≈ 340 V_{\text{DC}}\) → kondensatory 400-450 V.
– Przekładnia: \(n = \frac{N_p}{N_s} = \frac{U_p}{U_s}\). Dla uzwojenia 240 V: \(n ≈ 0{,}92\).
– Rezystancja uzwojenia żarzenia 6,3 V wynosi kilkanaście setnych oma, stąd pomiar omomierzem „spada do zera” – normalne.

Aspekty etyczne i prawne

• Praca przy >300 V stanowi bezpośrednie zagrożenie życia – wymagana znajomość PN-EN 50191.
• W urządzeniach odtwarzających radio należy uwzględnić dyrektywę EMC przy modernizacji (napięcia żarzenia impulsowe → zakłócenia).
• Recykling: transformatory impregnowane mogą zawierać żywice fenolowe – utylizacja jako odpad niebezpieczny.

Praktyczne wskazówki

1. Identyfikacja uzwojeń – metoda 12 V:
   • Podaj 12 V AC na domniemane pierwotne, zmierz wszystkie pozostałe – proporcje napięć wskażą które uzwojenie jest które.
2. Pierwsze uruchomienie w szeregu z żarówką 60 W.
3. Jeżeli napięcie żarzenia > 6,9 V przy obciążeniu, dodaj rezystor \(R = \frac{ΔU}{I}\) (np. \(0,6 V / 2 A = 0,3 Ω ≈ 5 W\)).
4. Montaż: śruby mosiężne + podkładki elastomerowe eliminują brzęczenie.

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Brak oficjalnej karty katalogowej – parametry oparte na egzemplarzach i tabelach Zatra.
• Niektóre serie /576 miały dwa osobne uzwojenia 6,3 V 1 A do wskaźnika EM80 – konieczne pomiary.
• Przy wbudowaniu w nowy projekt należy przewidzieć ekran elektrostatyczny lub filtr EMI na wejściu.

Sugestie dalszych badań

• Pomiar charakterystyki obciążeniowej (U-I) dla każdego uzwojenia – pozwala ustalić rzeczywistą impedancję wewnętrzną i spadki.
• Badanie strat mocy i temperatury przy 230 V vs. 220 V.
• Porównanie pola rozproszenia EI40/25 i toroidu 40 VA – wpływ na przydźwięk sieci w torze audio.
• Analiza drgań akustycznych metodą FFT – ocena jakości pakietu blach.

Źródła do dalszego studiowania
• Archiwalne „Zeszyty Aplikacyjne Zatra” (1978–1984).
• Forum Trioda.pl – dział „Transformatory sieciowe”.
• PN-EN 61558-2-1:2021 (bezpieczeństwo transformatorów).

Krótkie podsumowanie

Transformator TS 40/25/576 jest klasycznym, 40-watowym transformatorem sieciowym EI40/25, dedykowanym do niewielkich układów lampowych. Standardowo oferuje uzwojenie anodowe 2 × ≈230 V 45 mA, żarzeniowe 6,3 V 2 A oraz 4 V 1 A. Przy dzisiejszym napięciu 230 V należy uwzględnić ok. 5 % wzrost napięć wtórnych lub zastosować prostą korektę. Mimo braku pełnej dokumentacji, pomiary rezystancji i napięć pozwalają pewnie zidentyfikować uzwojenia i ocenić stan transformatora. Przy zachowaniu norm bezpieczeństwa można z powodzeniem wykorzystać ten transformator w nowych lub restaurowanych konstrukcjach lampowych.