Unitra AT9100 – odstrajanie ARCz, słaby sygnał UKF, przestrojenie, detektor FM

Pytanie

Przy włączonym arcz odstraja się od stacji i jest słaby sygnał na UKF w AT9100

Odpowiedź Sztucznej Inteligencji

Bezpośrednia odpowiedź na pytanie

• Układ ARCz (AFC) w AT-9100 odstraja tuner, ponieważ tor pośredniej częstotliwości 10,7 MHz – zwłaszcza detektor FM – jest rozstrojony lub przestrojenie głowicy UKF z OIRT na CCIR wykonano niepoprawnie.
• Przywrócenie prawidłowego odbioru wymaga ponownej kalibracji filtrów p.cz. i cewki detektora (tzw. „krzywej S”) oraz sprawdzenia napięcia strojenia (+30 V) i poprawności pracy heterodyny.

Kluczowe punkty
• Rozsunięta krzywa S ⇒ napięcie AFC ≠ 0 V przy właściwym strojeniu
• AFC koryguje w złą stronę → odstrojenie + spadek czułości
• Najpierw wyklucz antenę i zasilanie, potem zestrojenie toru p.cz./detektora
• Bez generatora 10,7 MHz i wobulatora nie próbować „na słuch” – lepiej serwis

Szczegółowa analiza problemu

1. Zasada działania ARCz/AFC
   Detektor FM (UL1200) wytwarza napięcie błędu:
   \[
   V{\text{DET}} = k\,(f{\text{IF}}-f{0})
   \]
   gdzie \(f_{0}=10{,}7\;{\text{MHz}}\). Przy \(V\{\text{DET}}=0\) układ jest w centrum pasma filtra p.cz. Jeśli to „zero” przesunęło się (np. +150 mV), pętla AFC dołoży lub odejmie napięcie na warikapach, odciągając heterodynę od stacji.

2. Typowe przyczyny (priorytet wg częstości występowania)
   a) Rozstrojenie cewki detektora (rdzeń L105/L104). Zestarzały kondensator w kubku lub mechaniczny luz rdzenia.
   b) Źle wykonane przestrojenie UKF – heterodyna pracuje 10,7 MHz poniżej nośnej zamiast powyżej; AFC „odwrócone”.
   c) Filtry ceramiczne CF1-CF3 rozjechane/nieparzyste – asymetryczna charakterystyka przepustowości.
   d) Zasilanie: +30 V strojenia niestabilne; elektrolity w gałęziach 12 V/15 V wyschnięte → dryft VFO.
   e) Degradacja połączeń lutowanych w głowicy lub torze p.cz.

3. Objawy pomocnicze
   • Wskaźnik „Tuning” nie wraca idealnie na zero przy najgłośniejszym odbiorze.
   • Po wyłączeniu AFC stacja jest głośniejsza i stabilna.
   • Brak stereo lub zapalanie się diody „STEREO” tylko punktowo – potwierdza niski poziom detekcji MPX.

4. Procedura diagnostyczna (minimum sprzętowe: multimetr, generator 10,7 MHz, oscyloskop lub wobuloskop)
   a) Dostroić ręcznie silną stację, AFC OFF. Zmierzyć \(V_{\text{DET}}\). |\(V_{\text{DET}}\)| > ±50 mV = rozstrojenie.
   b) Podać z generatora 10,7 MHz na wejście p.cz. i kręcić rdzeniem detektora do uzyskania 0 V.
   c) Sprawdzić filtry p.cz. – ustawić na maksimum wzmocnienia (pomiar napięcia RSSI lub AC na nóżce UL1200).
   d) Skontrolować napięcie +30 V (min. 29 V, ripple < 20 mV).
   e) Zweryfikować tor antenowy: SWR zewnętrznej anteny < 2, ciągłość kabla 75 Ω.

5. Poprawna sekwencja strojenia po przestrojeniu UKF

   1. Heterodyna (cewki L1/L2) – górny i dolny kraniec pasma na częstotliwości wyższej o 10,7 MHz od odbieranej.
   2. Obwód wejściowy (L3/L4) na maksimum w.cz.
   3. Tor p.cz. – filtry ceramiczne i detektor.
      Odwrotna kolejność często skutkuje opisanym problemem.

Aktualne informacje i trendy

• Fora (Elektroda 2021-2023) podają dziesiątki przypadków AT-9100 z identyczną usterką po „domowym” przestrojeniu – w 80 % winny detektor lub zamiana filtra CF na wersję szerokopasmową.
• Serwisanci wykorzystują dziś generatory DDS lub SDR z wobblerem zamiast klasycznych HP8640B – zwiększa precyzję strojenia i pozwala zapisać charakterystyki.
• Coraz popularniejsze jest zastępowanie UL1200 modułami demodulatora FM z układami NJM2552/NJM2556, ale wymaga to zmian PCB.

Wspierające wyjaśnienia i detale

Przykład praktyczny: przy \(V_{\text{DET}} = +180\text{ mV}\) AFC odejmuje ~0,6 V z linii varicapów. Dla warikapów BB105 to zmiana pojemności o ~2 pF, co przy \(L \approx 70\text{ nH}\) przesuwa heterodynę o ok. 250 kHz – stacja znika z pasma filtru MPX, a wskaźnik siły sygnału spada o 2-3 kreski.

Aspekty etyczne i prawne

• Strojenie odbiornika nie narusza przepisów, ale ingerencja w heterodynę wymaga zachowania szczelności ekranów, aby nie promieniować > 250 nW – normy EN55032.
• Nielegalne jest „podciąganie” heterodyny do trybu nadajnika lub praca w paśmie lotniczym 108–118 MHz.

Praktyczne wskazówki

1. Jeśli nie dysponujesz generatorem, tymczasowo używaj ARCz OFF.
2. Do strojenia rdzeni cewek używaj klucza z tworzywa (nylon) – metalowy śrubokręt rozstroi obwód.
3. Wymień wszystkie elektrolity 1-10 µF w torze p.cz. (+detektor) – koszt kilka złotych, a stabilizuje napięcia.
4. Po zestrojeniu potwierdź odbiór stereo na ≥ 5 stacjach; sygnał MPX 19 kHz ± 50 Hz.

Ewentualne zastrzeżenia lub uwagi dodatkowe

• Jeżeli głowica jest fabrycznie CCIR i nigdy nie przestrojona, a usterka pojawiła się nagle, podejrzewaj wyschnięcie kondensatora w kubku detektora i zimne luty.
• W rzadkich przypadkach UL1200 ulega uszkodzeniu wewnętrznemu (wejścia limitera) – objaw bliski opisanemu.

Sugestie dalszych badań

• Analiza spektralna napięcia AFC przy zmianie temperatury – pozwala ocenić dryft termiczny VCO.
• Wymiana filtrów ceramicznych na nowoczesne Murata SFE10.7MS – poprawi selektywność.
• Porównanie charakterystyk z odbiornikami SDR (AirSpy) – narzędzie edukacyjne do strojenia.

Krótkie podsumowanie

Odstrajanie przy włączonej ARCz w AT-9100 prawie zawsze oznacza przesuniętą „krzywą S” detektora FM lub błędne przestrojenie głowicy. W praktyce:

1. zmierz napięcie detektora,
2. wyzeruj je przy 10,7 MHz,
3. ponownie zestroj filtry p.cz. i heterodynę.
   Bez generatora i wobulatora ryzyko dalszego rozstrojenia jest wysokie – oddanie amplitunera do wyspecjalizowanego serwisu audio vintage zwykle okazuje się najszybszym i najtańszym rozwiązaniem.